İrtikap Suçu ve Cezası

AS-FA Hukuk Bürosu olarak bu yazımızda İrtikap Suçu ve Cezasını anlattık. İrtikap suçu nedir? İrtikap suçunun işleniş biçimleri ve cezaları nelerdir? İrtikap suçunun unsurları nelerdir? gibi soruların cevaplarını aktardık. Aktardığımız bilgi ve görüşler bir kaynak teşkil etmekle birlikte yol gösterme amaçlıdır.AS-FA Hukuk Bürosu olarak danışanlara hak kayıplarının yaşanmaması amacıyla, alanında uzman avukatlardan hukuki danışmanlık ve avukatlık hizmeti almalarını öneriyoruz.

Bu yazı Avukat Ufuk ALABUCAK tarafından kaleme alınmıştır.

İrtikap Suçu Nedir?

İrtikap kelimesinin Türk Dil Kurumu sözlüğündeki karşılığı; kötü iş yapma, kötülük etme, hile yapma,rüşvet alma ve yiyiciliktir. İrtikap suçu ise . “Bir kamu görevlisinin, görevinin sağladığı nüfuzdan yararlanmak suretiyle zorlama, hileli davranış veya ikna suretiyle kendisine veya bir başkasına yarar sağlaması” olarak tanımlanır.

İrtikap suçu, yarar sağlamanın gerçekleşme şekilleri dikkate alınarak 5237 Sayılı Türk Ceza Kanun’un 250. Maddesinde düzenlenmiştir. İrtikap suçunun cezası yine aynı kanunda aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır :

TCK

Madde 250/1 Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.

Madde 250/2 Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Madde 250/3 İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

Madde 250/4 (Ek: 2/7/2012-6352/86 md.) İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

İrtikap Suçunun İşleniş Biçimleri Ve Cezaları

İrtikap suçu seçimlik hareketli suç olup, işlenişi bakımından kanunda üç farklı biçimde düzenlenmiştir. Bunlar icbar, ikna ve hatadan yararlanmak suretiyle irtikaptır.

İcbar (Zorlama) Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası (TCK 250/1)

İrtikap suçunun uygulamada en çok karşımıza çıkan şekli icbar suretiyle irtikap suçudur. İcbar, Türk Dil Kurumuna göre ”zorlama,zorunda bırakma” anlamına gelmektedir. İcbar suretiyle irtikap suçu Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 30/03/2010 tarih Kararında şu şekilde açıklanmıştır:

“…icbar suretiyle İrtikâp suçunda mağdurun iradesini baskı altında tutmaya elverişli olmak koşuluyla, doğrudan doğruya veya dolaylı biçimde yapılan her türlü zorlayıcı hareket icbar kavramına dahil olup, manevi cebrin, belli bir şiddete ulaşması, ciddi olması, mağdurun baskının etkisinden kolaylıkla kurtulma olanağının bulunmaması gerekmektedir….”

Kamu görevlisi görevi gereği etkili bir konuma sahiptir.Kamu görevlisinin görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak kendisine veya bir başkasına fayda sağlaması ya da bu yolda vaat etmeye zorlaması yani icbar etmesi, icbar suretiyle irtikap cezasını oluşturur. Burada önemli olan şey suçun icbar (zorlama) şeklinde işlenmiş olmasıdır. Cebir maddi değil manevi bir cebirdir. Fiziksel zorlama ile maddi menfaat sağlanması ise yağma suçunun konusunu oluşturmaktadır.

TCK madde 250’nin 1’inci fıkrasındaki düzenlemeyle kanun koyucu “icbar suretiyle irtikap” suçunu ve cezasını belirlemiş olup madde metninde suçun unsurlarını belirlemiştir.

İcbar suretiyle irtikap suçunun cezası, 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezasıdır.

İkna Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası (TCK 250/2)

Kamu görevlisi, görevinin sağladığı güveni kötüye kullanarak gerçekleştireceği hileli davranışlarla, kendisine veya göstereceği başka bir kişiye yarar sağlanmasına veya bu yolda bir vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna ederse, ikna suretiyle irtikap suçu oluşur.

TCK madde 250’nin 2’inci fıkrasındaki düzenlemeyle kanun koyucu “ikna suretiyle irtikap” suçunu ve cezasını belirlemiş olup madde metninde suçun unsurlarını belirlemiştir.

İkna suretiyle irtikap suçunun cezası, 3 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıdır.

Hatadan Yararlanma Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası (TCK 250/3)

Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunda,kamu görevlisi aktif konumda değildir. Yani mağduru icbar etmek ya da ikna etmek gibi suçu işlemeye yönelik bir eylemi yoktur. Mağdur farkında olmadan bir hata yapar ve kamu görevlisi de bu hatayı fark ettiğinde onun bu hatasından yararlanır ve menfaat temin eder. Suçun oluşabilmesi için mağdur kendi kendine bir hataya düşmeli, kamu görevlisi de farkında olduğu halde hatadan yararlanarak menfaat temin etmeye çalışmalıdır.

TCK madde 250’nin 3’üncü fıkrasındaki düzenlemeyle kanun koyucu “ hatadan yararlanma suretiyle irtikap” suçunu ve cezasını belirlemiş olup madde metninde suçun unsurlarını belirlemiştir.

Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunun cezası, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasıdır.

İrtikap Suçu Unsurları

Suçun Hukuki Konusu :

İrtikap suçunu düzenleyen Türk Ceza Kanunun 250’nci maddesini dikkate aldığımızda suçun konusunu “yarar” ve “vaat” oluşturmaktadır. Bu yarar kamu görevlisinin kendisine veya başkasına sağlanan veya vaat olunan her şeydir. İrtikap suçunda korunması amaçlanan hukuksal değer ise kamu idaresinin itibarı ve toplumun kamu görevlilerine karşı güvenidir. İlgili suçla öngörülen yaptırımlar, bahsedilen güvenilirliğin ve hukuk düzeninin korunmasını amaçlamaktadır.

Fail :

İrtikap suçunun faili sadece kamu görevlisi olup özgü suç niteliğinde düzenlenen bir suçtur.

Kamu görevlisi olarak kastedilen meslekler TCK’da şöyle açıklanmıştır:

• Seçilen kamu görevlileri: Milletvekili, Belediye Başkanı, Belediye Meclis Üyesi

• Yargı görevi yapan kamu görevlileri: Avukat, Hakim, Savcı, Bilirkişi

• Atanan kamu görevlileri: Kaymakam, Vali, Öğretmen, Emniyet Müdürü, Polis

Kimlerin kamu görevlisi sayılacağı hususu TCK m. 6/1-c’de belirtilmektedir. Bununla birlikte mevzuatımızdaki bazı özel kanunlarda “kamu görevlisi sayılır” ya da “kamu görevlisi gibi cezalandırılır” şeklindeki düzenlemeler de suçun niteliğini belirlemede dikkate alınmalıdır.

Mağdur :

İrtikap suçunun mağduru kendisinden icbar, ikna veya hile ile yarar elde edilen veya elde edilecek olan kişidir. Tüzel kişiler bir suçun mağduru olamayacağından, suçun mağduru herhangi bir gerçek kişi olabilir.

Görevli ve Yetkili Mahkeme

İcbar ve ikna suretiyle işlenen irtikap suçlarında yargılama yapmakla görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemeleridir.

Mağdurun hatasından faydalanarak işlenen irtikap suçunda ise Asliye Ceza Mahkemeleri görevlidir.

İrtikap suçunda yetkili mahkeme suçun işlendiği yer mahkemesidir.

İrtikap suçu, takibi şikayete bağlı olan suçlardan değildir. Savcılık suçun işlenildiğini öğrenir öğrenmez ya da ihbar üzerine soruşturmayı başlatır. Soruşturma izni alınmasını öngören 4483 sayılı kanun hükümleri irtikap suçunda uygulanmaz ve C. Savcıları doğrudan soruşturma yapabilmektedirler

İrtikap suçunda dava zamanaşımı süresi 15 yıldır.